Cezeri Kimdir?

13. yüzyılın büyük mühendisi Cezeri, evrensel bilim tarihinin görkemli dehalarından biridir. Birikimi, icatları, bakış açısı ve mühendislik felsefesi itibariyle unutulmaz bir bilim insanı olan Cezeri, elliden fazla makine ve aracın teknolojik tasarımlarını yapmış ve bu makineleri teorik planlamada bırakmayıp üretmiş ve çalıştırmıştır.

Bilimsel ve pratik mirası 21. yüzyıl dünyası için hala güncel ve ilgi çekicidir. Özellikle zaman kullanma ve yönetme biçimine odaklanmış makineleri ile kendisinden sonraki birçok doğulu ve batılı mekanisyene ilham vermiştir.

Tam adı Bedi'uz-zemân Ebû el-'İzz b. İsmaî'l b. el-Rezzâz el-Cezerî olan, Diyarbakır (Amid) yöresinde Artuklular döneminde 1200 yılı dolaylarında yaşamış bir mühendistir.

Artuklu Sarayında kesintisiz 25 yıl (1181-1206) saray mühendisi görevini sürdürmüş olan Cezeri, Helenistik dönemde Pnömatik ve İslam Medeniyetinin gelişmiş döneminde Hiyel olarak bilinen bir geleneğin güçlü bir temsilcisidir.

Günümüzde Cezeri, tüm ortaçağın en önemli mühendisi olarak kabul edilmektedir. Makinelerinin önemli bir kısmını kısaca Kitab-ül Hiyel olarak bilinen ama asıl adı Kitâb el-câmi' beyn el-'ilm ve el-'amel en-nâfi' fi sınâa'ti'l-hiyel isimli eserinde Artuklu hükümdarı Nasireddin Mahmud'un (1200-1222) isteği üzerine toplamıştır.

Kitabın tam ismi "Mekanik Biliminde Bilgi Ve Uygulamanın Bağdaştırılması" olarak çevirilebilir. Kitabını 1206 yılında yazdığı bilinse de, Cezeri'nin ölüm ve doğum tarihleri hakkında elimizde kesin bir bilgi yoktur. Diyarbakır yöresinde yaşamış olan Cezeri, Fırat ve Dicle arasında bulunan bölgeye el-Cezire (ada) dendiği için El Cezeri lakabını kullanmıştır.